Thiên văn – Tieudungonline.com

Ngôi sao thứ ba làm ‘người mai mối’ trong hệ thống sao biến quang

Linh — Sat, 27 Sep 2025 18:25:09 +0000

Một nghiên cứu gần đây từ Viện Công nghệ California (Mỹ) đã phát hiện ra một vai trò bất ngờ của ngôi sao thứ ba trong vụ nổ siêu tân tinh. Hình ảnh của sao lùn trắng, hay còn gọi là những ‘ma cà rồng vũ trụ’, đã trở nên quen thuộc trong lĩnh vực thiên văn học. Chúng hút vật chất từ các ngôi sao đồng hành gần kề và quá trình này thường kết thúc bằng một vụ nổ siêu tân tinh hủy diệt cả hai thiên thể.

Hình minh họa cho thấy sứ mệnh Gaia của ESA đang quan sát Dải Ngân hà (Ảnh: ESA).

Trước đây, các nhà thiên văn học tin rằng phần lớn các sao biến quang hình thành thông qua quá trình tiến hóa lớp vỏ chung. Theo đó, một ngôi sao phình to thành sao khổng lồ đỏ và bao phủ ngôi sao đồng hành. Khi hai ngôi sao tương tác, lớp vỏ này bị đẩy ra, để lại một sao lùn trắng quay quanh một sao đồng hành ở khoảng cách đủ gần để bắt đầu quá trình hút vật chất.

Tuy nhiên, phát hiện mới cho thấy mô hình này không phải là con đường duy nhất. Dựa trên dữ liệu từ sứ mệnh Gaia của Cơ quan Vũ trụ Châu Âu, nghiên cứu đã xác định được 50 hệ ba sao chứa sao biến quang. Trong các hệ này, hai ngôi sao gần nhau tạo thành cặp chính, trong khi ngôi sao thứ ba quay ở khoảng cách xa hơn nhiều.

Kết quả từ 2.000 mô phỏng máy tính cho thấy, trong khoảng 20% trường hợp, chính lực hấp dẫn từ ngôi sao thứ ba đã làm biến đổi quỹ đạo của cặp sao đôi, khiến chúng xích lại gần nhau mà không cần trải qua giai đoạn lớp vỏ khí chung như giả thuyết truyền thống. Vai trò then chốt của ‘kẻ thứ ba’ đã được khẳng định trong các hệ thống này.

Chỉ khoảng 20% trường hợp còn lại là lớp vỏ khí hình thành theo cách truyền thống, không có sự góp mặt của ngôi sao thứ ba. Đáng chú ý, nhóm nghiên cứu dự đoán có thể có tới 40% các biến thiên thảm khốc ngoài thực tế được hình thành từ hệ ba sao. Con số này cao hơn nhiều so với những gì dữ liệu quan sát từ Gaia từng ghi nhận.

Lý do có thể đến từ việc nhiều ngôi sao thứ ba nằm quá xa hoặc có ánh sáng quá yếu để được phát hiện, thậm chí đã bị bật khỏi hệ do tác động hấp dẫn mạnh mẽ. Dữ liệu cũng cho thấy, các hệ ba sao có quỹ đạo ngôi sao thứ ba lớn hơn 100 đơn vị thiên văn (100 lần khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời) có xu hướng dễ hình thành các biến quang hơn.

Nhà nghiên cứu Kareem El-Badry chia sẻ: ‘Trong suốt 50 năm qua, giới thiên văn học đã sử dụng mô hình vỏ khí chung để giải thích sự hình thành sao biến quang. Nhưng giờ đây, chúng tôi phát hiện rằng rất nhiều hệ thống như vậy thực chất là sản phẩm của các tương tác ba sao’. Phát hiện này mở ra một hướng nghiên cứu mới, thách thức những giả định lâu đời về sự tiến hóa của các hệ sao trong vũ trụ.

Phát hiện va chạm hố đen lớn nhất trong vũ trụ, tốc độ quay cực nhanh

Linh — Sat, 27 Sep 2025 09:10:06 +0000

Một nghiên cứu mới đây đã tiết lộ về vụ va chạm giữa hai hố đen với quy mô lớn nhất từng được ghi nhận, được ký hiệu là GW231123. Sự kiện này được coi là vụ hợp nhất hố đen lớn nhất trong lịch sử quan sát, với mỗi hố đen có khối lượng gấp hàng trăm lần khối lượng của Mặt Trời.

Vụ va chạm này đã được phát hiện bởi nhóm các nhà thiên văn học khi sử dụng Đài quan sát sóng hấp dẫn giao thoa kế laser (LIGO). Những gợn sóng mờ nhạt trong không-thời gian sinh ra từ vụ va chạm giữa hai hố đen đã được quan sát thấy, được gọi là sóng hấp dẫn. Sóng hấp dẫn đã được dự đoán bởi Albert Einstein vào năm 1915 trong thuyết tương đối rộng, nhưng ông cho rằng chúng quá yếu nên các công nghệ của con người chưa thể phát hiện.

Đến năm 2016, LIGO lần đầu tiên ghi nhận được sóng hấp dẫn trong một vụ va chạm giữa hai hố đen. Kể từ lần phát hiện đầu tiên, LIGO cùng các thiết bị đồng hành, gồm Virgo ở Ý và KAGRA ở Nhật Bản, đã ghi nhận khoảng 300 vụ hợp nhất hố đen. Tuy nhiên, GW231123 là trường hợp đặc biệt trong số hơn 300 vụ hợp nhất đã được ghi nhận, không chỉ vì quy mô khổng lồ của vụ va chạm.

Các hố đen riêng lẻ trong vụ va chạm này đặc biệt bởi chúng có khối lượng nằm trong khoảng mà các nhà khoa học không nghĩ rằng chúng được tạo ra từ cái chết của các ngôi sao. Hơn nữa, hai hố đen này còn có khả năng quay gần như với tốc độ tối đa cho phép về mặt vật lý. Điều này đặt ra một thách thức lớn đối với hiểu biết hiện tại của chúng ta về quá trình hình thành hố đen.

Giáo sư Mark Hannam, một chuyên gia trong lĩnh vực này, cho biết rằng sóng hấp dẫn này lại vô cùng yếu và các nhà khoa học đang gặp hạn chế về những thông tin chúng có thể cung cấp. Hiện vẫn chưa xác định được chính xác khoảng cách của GW231123 so với Trái Đất, nhưng ước tính ban đầu cho thấy nó có thể cách chúng ta tới 12 tỷ năm ánh sáng.

Nhóm nghiên cứu tự tin về khối lượng của hai hố đen, được ước tính lần lượt là gấp khoảng 100 và 140 lần khối lượng Mặt Trời. Những con số này đã khiến giới khoa học bối rối, vì chúng nằm trong khoảng khối lượng mà các nhà khoa học cho rằng không thể hình thành hố đen theo cách thông thường.

Do đó, câu hỏi đặt ra là chúng được hình thành bằng cách nào? Điều đó khiến chúng trở nên vô cùng thú vị. Một đặc điểm đáng chú ý khác của GW231123 là tốc độ quay quanh nhau cực kỳ nhanh của hai hố đen. Cho đến nay, phần lớn các hố đen mà chúng tôi phát hiện thông qua sóng hấp dẫn đều quay tương đối chậm.

Giáo sư Mark Hannam cho biết tốc độ quay nhanh như vậy rất khó hình thành trong điều kiện thông thường, nhưng lại củng cố giả thuyết rằng hai hố đen trong sự kiện này có thể đã trải qua những vụ hợp nhất trước đó, vì hố đen từng hợp nhất thường có xu hướng quay nhanh hơn.

Khám phá đám mây khí ethanol khổng lồ trong vũ trụ

Linh — Wed, 17 Sep 2025 12:10:27 +0000

Khám Phá Đám Mây ‘Rượu’ Khổng Lồ Trong Vũ Trụ

Một khám phá quan trọng trong lĩnh vực thiên văn học đã làm thay đổi hoàn toàn quan niệm của chúng ta về sự hoang dã của vũ trụ vào một đêm năm 1995. Các nhà khoa học đã tình cờ phát hiện ra một đám mây ethanol khổng lồ mang tên G34.3, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự hình thành của các ngôi sao và thành phần hóa học của vũ trụ.

Các nhà thiên văn học sử dụng kính viễn vọng, như Kính viễn vọng không gian James Webb, để phân tích ánh sáng hồng ngoại phát ra từ những đám mây này và xác định sự hiện diện của các phân tử cụ thể, bao gồm cả rượu.

Đám mây G34.3 là một đám mây khí liên sao, hay còn gọi là tinh vân, nằm cách Trái Đất 10.000 năm ánh sáng và có đường kính gấp 1.000 lần đường kính Hệ Mặt Trời. Điều đặc biệt của đám mây này là sự hiện diện của cồn etylic, một loại cồn tương tự như cồn được sử dụng trong đồ uống.

Sự hiện diện của rượu và các phân tử hữu cơ phức tạp khác trong không gian rất quan trọng vì những phân tử này được coi là thành phần cấu tạo nên sự sống và có thể giúp các nhà khoa học hiểu được thành phần hóa học của không gian giữa các vì sao và nguồn gốc tiềm ẩn của sự sống.

Lượng cồn trong G34.3 lớn đến mức có thể cung cấp 400 nghìn tỷ pint bia. Tuy nhiên, dù có vẻ như đây một ‘bữa tiệc bia thượng hạng’ trong trí tưởng tượng của nhiều người đang trôi nổi trong không gian, nhưng các nhà khoa học lại có một tin xấu: đám mây này không thích hợp để con người tiêu thụ.

Tiến sĩ Lisa Harvey-Smith, người đứng đầu nhóm nghiên cứu, giải thích rằng đám mây này còn chứa một số hóa chất độc hại khác như carbon dioxide, amoniac và hydro xyanua. Vì vậy, thay vì là một thiên đường cho những người mê bia, G34.3 là một ‘phòng thí nghiệm’ hóa học khổng lồ, chứa đầy những hợp chất phức tạp và độc hại.

Việc phát hiện ra đám mây ‘rượu’ không chỉ dừng lại ở sự tò mò. Các nhà thiên văn học hy vọng sẽ tìm hiểu thêm về sự hình thành của các ngôi sao trong thiên hà của chúng ta thông qua những thông tin mới được khám phá về nó.

Các nhà khoa học đã sử dụng kính viễn vọng vô tuyến MERLIN của Vương quốc Anh để quan sát đám mây này và thu được những hình ảnh với độ nhạy cao hơn. Việc này đã giúp họ phát hiện ra maser methanol hay đám mây ‘rượu’.

Tiến sĩ Harvey-Smith cho biết: ‘Vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải về sự ra đời của các ngôi sao khổng lồ bởi vì các trung tâm hình thành bị bụi che phủ. Bức xạ duy nhất có thể thoát ra là ở bước sóng vô tuyến, và mạng lưới MERLIN được nâng cấp hiện đang mang đến cho chúng ta cơ hội đầu tiên để nhìn sâu vào các vùng hình thành sao này và xem điều gì thực sự đang diễn ra’.

Phát hiện về G34.3 không chỉ làm phong phú thêm hiểu biết của chúng ta về thành phần hóa học của vũ trụ mà còn cung cấp một công cụ mạnh mẽ để nghiên cứu quá trình hình thành sao, một trong những bí ẩn lớn nhất của vũ trụ.

Câu chuyện về đám mây ‘rượu’ khổng lồ này là một lời nhắc nhở rằng vũ trụ hoang dã, kỳ lạ và phức tạp hơn rất nhiều so với những gì chúng ta từng tưởng tượng, và mỗi khám phá mới lại mở ra một cánh cửa khác cho những điều chưa biết.

Phát hiện siêu Trái Đất mới có thể tồn tại nước ở dạng lỏng gần nơi chúng ta ở

Linh — Thu, 21 Aug 2025 16:46:49 +0000

Một nhóm các nhà nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu Ngoại hành tinh Trottier (IREx) tại Canada đã tiến hành một cuộc điều tra sâu về hệ thống hành tinh xung quanh L98-59, một ngôi sao lùn đỏ cách Trái Đất 35 năm ánh sáng. Cuộc nghiên cứu này đã dẫn đến việc phát hiện ra hành tinh thứ 5 trong hệ thống này, được đặt tên là L98-59 f. Đây là một siêu Trái Đất nằm trong vùng sự sống của sao mẹ, nơi nước có thể tồn tại ở trạng thái lỏng.

Vùng sự sống Goldilocks, hay còn gọi là vùng có thể sinh sống, là khu vực có khoảng cách với sao mẹ vừa đủ để các hành tinh nhận được nhiệt lượng phù hợp và duy trì được nước ở trạng thái lỏng. Trong Hệ Mặt Trời của chúng ta, có 3 hành tinh thuộc vùng này: Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa. Sự hiện diện của L98-59 f đã được phát hiện thông qua những biến thiên tinh tế trong chuyển động của ngôi sao, được phát hiện bằng cách sử dụng phép đo vận tốc xuyên tâm.

L98-59 f nhận được năng lượng từ sao mẹ L98-59 tương đương với những gì Trái Đất nhận được từ Mặt Trời, khiến nó trở thành một mục tiêu cực tốt cho các dự án săn tìm sự sống ngoài hành tinh. Điều này làm cho L98-59 f trở nên đặc biệt quan tâm khi nghiên cứu về khả năng sinh sống của các hành tinh ngoài hệ Mặt Trời.

Trước đó, ngôi sao mẹ L98-59 đã được kính viễn vọng không gian TESS của NASA phát hiện lần đầu tiên vào năm 2019. Nó lập tức gây chú ý với 4 hành tinh có kích cỡ gần giống Trái Đất quay quanh. Các hành tinh trong hệ thống này có những đặc điểm rất đa dạng, từ tiểu Trái Đất hiếm hoi L98-59 b đến các hành tinh có thể trải qua hoạt động núi lửa cực độ do thủy triều.

L98-59 f là một phát hiện mà các nhà khoa học rất trông đợi. Việc tìm thấy một hành tinh ôn đới trong một hệ thống nhỏ gọn như vậy khiến khám phá này đặc biệt thú vị, làm nổi bật sự đa dạng đáng chú ý của các hệ thống ngoại hành tinh và củng cố việc nghiên cứu các hành tinh có khả năng sinh sống xung quanh các ngôi sao khối lượng thấp.

Khoảng cách chỉ 35 năm ánh sáng cũng đưa nó vào danh sách các ngoại hành tinh có tiềm năng sinh sống gần nhất mà nhân loại từng biết đến. Với những phát hiện này, các nhà khoa học có thể tiến hành nghiên cứu sâu hơn về hệ thống L98-59 và khả năng sinh sống của hành tinh L98-59 f.

Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học The Astronomical Journal. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc khám phá và tìm kiếm sự sống ngoài hành tinh trong vũ trụ.

Mặt Trời sẽ biến thành ‘người khổng lồ đỏ’ và nuốt chửng Trái Đất?

Linh — Sat, 09 Aug 2025 21:13:44 +0000

Trong khoảng 5 tỷ năm nữa, khi nhiên liệu hydro trong lõi của Mặt Trời cạn kiệt, ngôi sao trung tâm của hệ Mặt Trời sẽ trải qua một giai đoạn biến đổi dữ dội. Lúc đó, lõi của nó sẽ sụp đổ dưới sức ép của chính trọng lực, trong khi lớp vỏ ngoài sẽ phình to một cách khủng khiếp. Sự thay đổi này sẽ biến Mặt Trời thành một ngôi sao khổng lồ đỏ, một dạng sao tiến hóa晚期.

Quá trình này sẽ có những hậu quả nghiêm trọng đối với các hành tinh trong hệ Mặt Trời. Sao Thủy và Sao Kim có khả năng cao sẽ bị Mặt Trời nuốt chửng do quỹ đạo của chúng quá gần với ngôi sao trung tâm. Số phận của Trái Đất vẫn còn là một câu hỏi lớn; tuy nhiên, nhiều nhà khoa học tin rằng hành tinh của chúng ta cũng có thể bị kéo vào và tiêu hủy trong biển lửa của Mặt Trời khi nó trở thành một ngôi sao khổng lồ đỏ.

Sau giai đoạn trở thành người khổng lồ đỏ, khoảng 1 tỷ năm sau, Mặt Trời sẽ trút bỏ lớp vỏ ngoài và co lại thành một vật thể có kích thước tương đương với Trái Đất nhưng với mật độ vật chất cực kỳ cao. Lúc này, Mặt Trời sẽ trở thành một sao lùn trắng, một dạng sao mà ở đó quá trình đốt cháy nhiên liệu hạt nhân đã kết thúc và chỉ còn lại phần lõi đặc biệt nóng và sáng.

Khi Mặt Trời trở thành một sao lùn trắng, hệ Mặt Trời sẽ lâm vào một kỷ nguyên băng giá, hoang tàn và chìm trong bóng tối vĩnh cửu. Sự vắng vẻ và lạnh giá sẽ bao trùm toàn bộ hệ Mặt Trời. Tuy nhiên, về mặt kỹ thuật, hệ Mặt Trời vẫn chưa hoàn toàn “chết”. Các hành tinh khổng lồ như Sao Mộc và Sao Thổ vẫn tiếp tục quay quanh xác chết của Mặt Trời trong một vũ điệu cô độc, kéo dài hàng tỷ năm.

Trong thời gian dài không tưởng tiếp theo, sự cân bằng hấp dẫn của hệ Mặt Trời sẽ dần bị phá vỡ. Các hành tinh có thể va chạm vào nhau, hoặc bị một ngôi sao lang thang trong vũ trụ xé toạc. Cũng có khả năng các hành tinh sẽ bị văng ra khỏi hệ Mặt Trời mãi mãi, trôi dạt vào không gian sâu rộng lớn.

Cuối cùng, có lẽ sau hàng triệu tỷ năm, sẽ không còn gì sót lại từ hệ Mặt Trời mà chúng ta từng biết. Tất cả sẽ chỉ còn là ký ức và những nghiên cứu khoa học nhằm hiểu rõ hơn về vòng đời của các ngôi sao và hệ hành tinh trong vũ trụ bao la.

Phát hiện vật thể ma quái quay quanh ngôi sao sắp nổ Betelgeuse

Linh — Mon, 04 Aug 2025 04:26:01 +0000

Một nhóm nghiên cứu quốc tế đã đạt được bước đột phá đáng kể trong lĩnh vực khám phá vũ trụ khi phát hiện ra một vật thể song sinh đã chết của ngôi sao Betelgeuse nổi tiếng, thường được gọi là “quái vật sắp nổ”. Betelgeuse là một trong những ngôi sao lớn nhất và sáng nhất trên bầu trời Trái Đất, với khối lượng ước tính gấp 16,5-19 lần khối lượng Mặt Trời và bán kính lớn hơn 764 lần bán kính Mặt Trời.

Phát hiện vật thể chết chóc mang tên “Vòng tay của nàng” – Ảnh 2.

Hiện tại, Betelgeuse đang ở giai đoạn cuối cùng của vòng đời, được gọi là giai đoạn “sao khổng lồ đỏ”. Các nhà thiên văn dự đoán rằng ngôi sao này sẽ nổ trong tương lai gần, có thể trong năm nay hoặc trong vòng 100.000 năm tới. Ngoài ra, Betelgeuse cũng được biết đến là một sao biến quang, với độ sáng từ ngôi sao này liên tục thay đổi theo thời gian. Các nhà khoa học đã xác định được nguyên nhân của sự thay đổi độ sáng này là do một “bóng ma” quay quanh Betelgeuse, có khả năng đôi khi cản giảm ánh sáng từ ngôi sao này chiếu đến Trái Đất.

Bóng ma này thực chất là một ngôi sao song sinh, được sinh ra cùng lúc với Betelgeuse, nhưng đã chết từ rất lâu và hiện trở nên rất mờ nhạt. Ngôi sao chết này được đặt tên là Siwarha, có khối lượng gấp khoảng 1,6 lần khối lượng Mặt Trời. Siwarha quay quanh Betelgeuse với khoảng cách quỹ đạo là 4 đơn vị thiên văn và chu kỳ quỹ đạo là 5,94 năm. Phát hiện này bắt nguồn từ các quan sát của Đài thiên văn Gemini, một hệ thống gồm 2 kính viễn vọng đặt tại Hawaii (Mỹ) và Chile.

Điều đáng chú ý là cặp vật thể khổng lồ này nằm cách Trái Đất tới 548 năm ánh sáng. Betelgeuse đã chết và hiện cực kỳ mờ nhạt, nhưng phát hiện này đã mở ra một chương mới trong việc khám phá vũ trụ và hiểu rõ hơn về vòng đời của các ngôi sao. Việc nghiên cứu các ngôi sao như Betelgeuse và Siwarha giúp các nhà khoa học có thể tìm hiểu thêm về tiến trình hình thành và phá hủy của các thiên thể trong vũ trụ, từ đó mở rộng kiến thức của nhân loại về vũ trụ bao quanh chúng ta.

Thành tựu của nhóm nghiên cứu quốc tế này không chỉ góp phần vào việc làm sáng tỏ những bí ẩn của vũ trụ mà còn thể hiện sự nỗ lực không ngừng của các nhà khoa học trong việc khám phá những hiện tượng vũ trụ phức tạp. Với việc áp dụng công nghệ hiện đại và phương pháp nghiên cứu tiên tiến, các nhà thiên văn hy vọng sẽ có thể thu thập được thêm nhiều dữ liệu quý giá về các ngôi sao và các vật thể thiên văn khác, từ đó nâng cao hiểu biết của con người về vũ trụ.

Không chỉ dừng lại ở việc khám phá vũ trụ, phát hiện này cũng khơi dậy sự tò mò và niềm đam mê của công chúng đối với lĩnh vực thiên văn học. Cặp đôi khổng lồ Betelgeuse và Siwarha đã trở thành tâm điểm chú ý của nhiều người yêu thích sao trời và vũ trụ, thúc đẩy việc tìm hiểu và học hỏi về những bí mật mà vũ trụ đang ẩn chứa.

Phát hiện kỳ lân vũ trụ với tín hiệu vô tuyến lặp lại qua hệ thống kính viễn vọng Canada

Linh — Sun, 03 Aug 2025 17:34:36 +0000

Các nhà khoa học sử dụng hệ thống kính viễn vọng vô tuyến mạnh mẽ CHIME tại Canada đã phát hiện một vật thể vũ trụ hiếm và độc đáo, được đặt tên là ‘kỳ lân vũ trụ’. Vật thể này, còn gọi là CHIME J1634+44 hoặc ILT J163430+445010, thuộc lớp thiên thể ‘Biến động vô tuyến chu kỳ dài’ (LPT), phát ra các đợt sóng vô tuyến lặp lại theo thang thời gian từ vài phút đến vài giờ.

Đài thiên văn Mỹ phát hiện “kỳ lân vũ trụ” cực hiếm – Ảnh 2.

Điều khiến CHIME J1634+44 trở nên kỳ lạ là chu kỳ phát xạ sóng vô tuyến của nó có hai chu kỳ riêng biệt: một là 841 giây (hơn 14 phút) và một là 4206 giây (khoảng 70 phút), với chu kỳ thứ cấp dài hơn chính xác 5 lần so với chu kỳ chính. Sự độc đáo này đã thu hút sự chú ý của các chuyên gia trong lĩnh vực thiên văn học.

Đặc biệt, tốc độ quay của vật thể này đang tăng nhanh, trái ngược với quy luật thông thường của các sao xung – dạng quay nhanh của sao neutron. Thông thường, các sao xung có tốc độ quay giảm dần do mất năng lượng. Tuy nhiên, ‘kỳ lân vũ trụ’ lại đang quay nhanh hơn, khiến các nhà khoa học phải tìm hiểu nguyên nhân.

Các chuyên gia đưa ra giả thuyết rằng ‘kỳ lân vũ trụ’ có thể là một hệ thống bao gồm một sao neutron và một thiên thể bí ẩn khác đang quay quanh nhau. Thiên thể đồng hành này có thể là một sao neutron khác, một sao lùn trắng hoặc một sao lùn nâu. Có khả năng sao neutron đang ‘ăn thịt’ dần người bạn đồng hành, điều này đã tiếp cho nó thêm năng lượng để quay nhanh hơn.

Để hiểu rõ hơn về hiện tượng này, các nhà khoa học cần tiếp tục quan sát và nghiên cứu ‘kỳ lân vũ trụ’. Việc khám phá vật thể độc đáo này có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các hiện tượng vũ trụ và mở rộng kiến thức về vũ trụ.

Hiện tại, vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được trả lời về ‘kỳ lân vũ trụ’. Các nhà khoa học hy vọng rằng, thông qua các nghiên cứu tiếp theo, họ có thể giải đáp các bí ẩn xung quanh vật thể vũ trụ này và góp phần vào sự phát triển của lĩnh vực thiên văn học.

Nguồn: Science Daily

Phát hiện hành tinh quái vật trẻ xung quanh ngôi sao gần đó

Linh — Fri, 01 Aug 2025 16:40:17 +0000

Các nhà khoa học gần đây đã phát hiện ra một tín hiệu bất thường trong đĩa khí bụi của một ngôi sao trẻ, gợi ý về khả năng hình thành một ‘hành tinh quái vật’. Phát hiện này là kết quả của sự hợp tác giữa hai đài quan sát Gaia và ALMA, một trên quỹ đạo Trái Đất và một tại Chile. Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học Nature Astronomy.

Ngôi sao MP Mus, hay còn gọi là PDS66, đang ở độ tuổi rất trẻ, chỉ khoảng 13 triệu năm và cách Trái Đất khoảng 280 năm ánh sáng. Do độ tuổi còn non trẻ, ngôi sao này vẫn được bao quanh bởi một đĩa khí bụi lớn, hay còn gọi là đĩa tiền hành tinh. Theo trưởng nhóm nghiên cứu Álvaro Ribas từ Viện Thiên văn học Cambridge, sự hiện diện của một đĩa tiền hành tinh ở độ tuổi như vậy cho thấy có bằng chứng về sự hình thành hành tinh.

Sự kết hợp giữa Gaia, một đài quan sát dạng vệ tinh của Cơ quan Vũ trụ châu Âu, và ALMA, đài quan sát vô tuyến mặt đất mạnh nhất thế giới, đã giúp phát hiện một khe hở trong đĩa tiền hành tinh của MP Mus. Khe hở này là một vòng trống rỗng rất tinh tế, cho thấy khí bụi tại đó đã tụ lại thành một hành tinh. Các quan sát cho thấy hành tinh này có thể có khối lượng gấp 10 lần Sao Mộc, hoặc ít nhất là gấp 3 lần.

Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời, với khối lượng tương đương 318 lần Trái Đất. Do đó, hành tinh tiềm năng trong hệ MP Mus được gọi là ‘hành tinh quái vật’. Sự tồn tại của hành tinh này được khẳng định qua việc nó khiến sao mẹ rung lắc, và điều này cũng giúp các nhà thiên văn ước tính được khối lượng của nó.

Phát hiện này mở ra những cơ hội mới để nghiên cứu về sự hình thành hành tinh trong các hệ thống sao trẻ. Việc sử dụng kết hợp các đài quan sát như Gaia và ALMA đã giúp các nhà khoa học có thể quan sát và phân tích các hiện tượng vũ trụ một cách chi tiết hơn.

Áo Ribas và nhóm nghiên cứu của ông đã thực hiện một nghiên cứu chi tiết về ngôi sao MP Mus và đĩa tiền hành tinh của nó. Kết quả của nghiên cứu này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình hình thành hành tinh và sự đa dạng của các hệ thống sao trong vũ trụ.

Nghiên cứu về sự hình thành hành tinh là một lĩnh vực quan trọng trong thiên văn học, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nguồn gốc và sự tiến hóa của các hệ thống sao. Với sự phát triển của công nghệ và các đài quan sát hiện đại, chúng ta có thể mong đợi sẽ có nhiều phát hiện mới và thú vị trong tương lai.

Phát hiện hàng chục thiên hà “ngủ đông” trong giai đoạn đầu của vũ trụ

Linh — Fri, 25 Jul 2025 20:09:22 +0000

Các nhà thiên văn học đã phát hiện ra hơn một chục thiên hà “ngủ đông” trong vũ trụ đầu tiên, những thiên hà này đã ngừng hình thành sao trong vòng một tỷ năm đầu tiên sau Vụ nổ Big Bang. Khám phá này, được thực hiện bằng dữ liệu từ Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST), làm sáng tỏ một giai đoạn thú vị trong cuộc sống của các thiên hà đầu tiên và có thể cung cấp thêm manh mối về cách các thiên hà tiến hóa.

This image from NASA’s James Webb Space Telescope’s NIRCam (Near-Infrared Camera) of star-forming region NGC 604 shows how stellar winds from bright, hot young stars carve out cavities in surrounding gas and dust. But why do some galaxies abruptly put star formation on pause?

Có một số lý do khiến các thiên hà ngừng hình thành sao mới. Một trong số đó là sự hiện diện của các lỗ đen siêu lớn ở trung tâm của chúng. Những quái vật này phát ra bức xạ mạnh, làm nóng và làm giảm khí lạnh, thành phần quan trọng nhất cho sự hình thành sao. Ngoài ra, các thiên hà lân cận lớn hơn có thể làm giảm khí lạnh hoặc làm nóng nó, dẫn đến ngừng hình thành sao. Kết quả là, những thiên hà này có thể vẫn ở trạng thái ngủ đông vô thời hạn hoặc trở nên “bị triệt tiêu”.

Một lý do khác khiến các thiên hà trở nên không hoạt động là phản hồi sao. Đó là khi khí trong thiên hà được làm nóng và đẩy ra ngoài do các quá trình sao như siêu tân tinh, gió sao mạnh, hoặc áp lực liên quan đến ánh sáng sao. Thiên hà sau đó trải qua một giai đoạn “yên tĩnh” tạm thời.

Điều này thường là một giai đoạn tạm thời, kéo dài khoảng 25 triệu năm, Alba Covelo Paz, sinh viên tiến sĩ tại Đại học Geneva và tác giả chính của nghiên cứu mới mô tả phát hiện, cho biết. Trong hàng triệu năm, khí đã bị đẩy ra sẽ rơi trở lại, và khí ấm sẽ làm mát lại. Khi có đủ khí lạnh, thiên hà có thể bắt đầu hình thành sao mới.

Trong khi giai đoạn ngủ đông thường được quan sát thấy ở các thiên hà gần đó, các nhà thiên văn học chỉ tìm thấy bốn thiên hà ngủ đông trong tỷ năm đầu tiên của vũ trụ. Ba trong số đó có khối lượng dưới một tỷ khối lượng mặt trời và một có khối lượng trên 10 tỷ khối lượng mặt trời. Các quan sát hạn chế và thuộc tính phân tán của các thiên hà ngủ đông không đủ để có cái nhìn rõ ràng về sự hình thành sao sớm.

Tuy nhiên, sử dụng dữ liệu quang phổ nhạy của JWST, một nhóm các nhà thiên văn học quốc tế đã phát hiện ra 14 thiên hà ngủ đông có khối lượng trong phạm vi rộng ở vũ trụ đầu tiên, cho thấy các thiên hà ngủ đông không bị giới hạn ở mức khối lượng thấp hoặc rất cao.

Các phát hiện này đã được tải lên cơ sở dữ liệu bản thảo arXiv vào ngày 27 tháng 6 và chưa được đánh giá đồng nghiệp.

Các nhà nghiên cứu không ngờ rằng họ sẽ thấy các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên. Bởi vì những thiên hà này còn trẻ, chúng nên đang hình thành nhiều sao mới, các nhà thiên văn học đã nghĩ. Nhưng trong một bài báo năm 2024, các nhà nghiên cứu đã mô tả phát hiện đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên.

Sự khám phá đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên là một cú sốc vì thiên hà đó đã được quan sát trước đó với Hubble, nhưng chúng tôi không thể biết nó ngủ đông cho đến khi JWST, Paz cho biết.

Không giống như Kính viễn vọng không gian Hubble, công cụ NIRSpec của JWST có thể nhìn thấy ánh sáng từ những thiên hà này đã bị dịch chuyển về phía bước sóng hồng ngoại gần, và cũng cung cấp chi tiết quang phổ về nó.

Các nhà thiên văn học đã tò mò muốn biết tại sao các thiên hà đầu tiên ngừng hình thành sao và liệu điều này có phổ biến trong phạm vi rộng của khối lượng sao. Một giả thuyết là các thiên hà có sự bùng nổ hình thành sao và sau đó là giai đoạn yên tĩnh trước khi bắt đầu lại. Paz và nhóm của cô đã tìm kiếm các thiên hà đang ở giữa các vụ bùng nổ hình thành sao.

Họ đã sử dụng dữ liệu thiên hà có sẵn công khai trong Lưu trữ DAWN JWST.

Họ đã kiểm tra ánh sáng của khoảng 1.600 thiên hà, tìm kiếm dấu hiệu của sao mới không hình thành. Họ cũng tập trung vào các dấu hiệu rõ ràng của sao trung niên hoặc già trong ánh sáng của các thiên hà. Nhóm đã tìm thấy 14 thiên hà, có khối lượng từ khoảng 40 triệu đến 30 tỷ khối lượng mặt trời, đã ngừng hình thành sao.

Chúng tôi hiện đã tìm thấy 14 nguồn hỗ trợ quá trình bùng nổ này, và chúng tôi đã tìm thấy tất cả đều đã ngừng hình thành sao từ 10 đến 25 triệu năm trước khi chúng tôi quan sát chúng, Paz giải thích. Điều đó có nghĩa là 14 thiên hà này đã được tìm thấy để tuân theo hình thành sao theo kiểu ngừng-đi, thay vì liên tục hình thành sao, và chúng đã yên tĩnh trong ít nhất 10 đến 25 triệu năm.

Giai đoạn ngủ đông này cho thấy các thiên hà này có thể sẽ tiếp tục hình thành sao trong tương lai, nhưng vẫn còn sự không chắc chắn, Paz thêm. Chúng tôi không thể xác nhận nó chắc chắn vì chúng tôi không biết làm thế nào lâu họ sẽ vẫn ở trạng thái ngủ đông, và nếu họ tình cờ ở trạng thái ngủ đông thêm 50 triệu năm nữa, điều này sẽ cho thấy nguyên nhân của sự tắt của chúng là khác.

Tình huống này sẽ cho thấy các thiên hà này đã chết. Tuy nhiên, các thuộc tính hiện tại của các thiên hà này hỗ trợ một chu kỳ hình thành sao liên tục.

Bởi vì các thiên hà ngủ đông rất hiếm, vẫn còn nhiều điều bí ẩn về chúng. Tuy nhiên, các nhà thiên văn học hy vọng các quan sát trong tương lai sẽ giúp làm sáng tỏ các nhà máy sao đang ngủ này. Một chương trình JWST sắp tới có tên là “Sleeping Beauties” sẽ dành riêng cho việc khám phá các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên, Paz cho biết. Chương trình này sẽ cho phép các nhà thiên văn học ước tính thời gian một thiên hà ở trạng thái yên tĩnh và giúp họ hiểu rõ hơn về quá trình hình thành sao liên tục.

Vẫn còn nhiều điều chưa biết đối với chúng tôi, nhưng chúng tôi đã tiến một bước gần hơn đến việc giải mã quá trình này, Paz cho biết.