Trong bối cảnh thời đại công nghệ đang phát triển với tốc độ chóng mặt, việc ứng dụng công nghệ vào bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đã trở thành một định hướng quan trọng cho tương lai của Hà Nội. Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII đã đề cập đến vấn đề này như một giải pháp chủ chốt nhằm giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa cho thế hệ tương lai.

Hà Nội, với bề dày lịch sử hàng nghìn năm, sở hữu một hệ thống di sản văn hóa phong phú và đa dạng. Từ những công trình kiến trúc cổ kính cho đến các hiện vật lịch sử, tất cả đều là minh chứng sống cho tinh thần và bản sắc của người dân Thủ đô. Tuy nhiên, để di sản văn hóa trở nên gần gũi và có sức sống đối với công chúng, đặc biệt là giới trẻ, việc ứng dụng công nghệ vào quá trình bảo tồn và quảng bá trở nên thiết yếu.

Công nghệ không chỉ giúp bảo tồn di sản một cách hiệu quả mà còn mở ra những cơ hội mới để giới thiệu và quảng bá di sản văn hóa đến công chúng. Một trong những ý tưởng nổi bật là xây dựng một bảo tàng số về lịch sử Thăng Long – Hà Nội. Tại đây, các tư liệu và hiện vật lịch sử sẽ được số hóa và trình bày một cách sinh động, hấp dẫn, hứa hẹn sẽ thu hút đông đảo người tham quan, đặc biệt là các em học sinh và sinh viên.

Bên cạnh đó, công nghệ thực tế ảo (VR) cũng đang được xem như một giải pháp đột phá trong việc trải nghiệm di tích. Thông qua công nghệ này, du khách và người dân có thể “du hành về quá khứ” và khám phá không gian di tích một cách sống động như thật. Họ có thể nghe những câu chuyện lịch sử chân thực, trực tiếp cảm nhận được sự phong phú và giàu có của văn hóa Việt Nam.

Ngoài ra, việc phát triển các ứng dụng di động dẫn đường và thuyết minh di sản đa ngôn ngữ cũng được đánh giá cao về tính thiết thực. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh, bất kỳ ai cũng có thể dễ dàng khám phá và tìm hiểu về các di tích, hiểu rõ hơn về câu chuyện đằng sau mỗi hiện vật và địa danh. Điều này không chỉ tạo điều kiện cho du khách mà còn giúp người dân địa phương tìm hiểu sâu sắc hơn về di sản của quê hương mình.

Ứng dụng công nghệ vào bảo tồn và phát huy di sản văn hóa được người dân Hà Nội kỳ vọng sẽ mang lại một tương lai tươi sáng cho việc giữ gìn và phát triển giá trị di sản. Khi công nghệ được áp dụng một cách thông minh và chiến lược, di sản văn hóa không chỉ được bảo vệ tốt hơn mà còn được làm sống lại trong tâm hồn của thế hệ hiện tại và mai sau. Điều này cũng giúp biến những giá trị nghìn năm tuổi thành động lực phát triển mới, góp phần khẳng định vị thế của Hà Nội như một Thủ đô hiện đại nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa sâu đậm.

Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu trên toàn thế giới, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng trong kỷ nguyên số. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số để góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững, thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.

TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm của mình về vấn đề này sau chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Theo ông, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng tại Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu.

Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu. Các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao, giúp thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa, đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.

Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững.