Tương Thô ố – Món ăn độc đáo của người Thái đen ở Sơn La
Tương Thô ố, hay còn được biết đến với tên gọi Thúa ố hoặc tương thối, là một đặc sản nổi bật của cộng đồng Thái đen tại Sơn La. Món ăn này đặc biệt phổ biến tại xã Chiềng Sung, huyện Mai Sơn cũ. Trong tiếng Thái, từ “thúa” ám chỉ hạt đậu, còn “ố” có nghĩa là ủ. Quá trình tạo ra Tương Thô ố bắt đầu từ hạt đậu tương luộc được ủ lên men, sau đó giã nhuyễn cùng các gia vị để tạo nên một loại nước chấm sền sệt và đặc sánh.
Chị Lò Thị Lưu, người đứng đầu một cơ sở sản xuất Tương Thô ố tại bản Chiềng Đen, xã Chiềng Sung, tỉnh Sơn La, chia sẻ rằng để tạo ra một sản phẩm Tương Thô ố ngon, việc lựa chọn hạt đậu phù hợp là vô cùng quan trọng. Hạt đậu cần được phơi kỹ, có màu trắng ngà, độ chắc mẩy, bóng đẹp, hình dạng tròn đều và không bị mốc, nứt hay héo. Những nguyên liệu đầu vào đạt chất lượng sẽ giúp tăng hương vị và chất lượng của món ăn.
Quá trình sản xuất Tương Thô ố đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Sau khi được chọn lọc kỹ lưỡng, hạt đậu tương sẽ được rửa sạch và hầm nhừ trong khoảng 10-12 tiếng, sau đó vớt ra và để ráo nước. Tiếp theo, đậu tương sẽ được ủ bằng lá chuối, đựng trong các vật dụng đảm bảo thông thoáng, và đặt trên gác bếp hoặc nơi gần bếp để thúc đẩy quá trình lên men.
Sau khoảng 3-4 ngày ủ, đậu tương sẽ được đem giã nhuyễn cùng với tỏi, bột ớt, muối… Đây là công đoạn đòi hỏi kinh nghiệm của người làm để tránh làm tương bị hỏng hoặc mốc. Sau khi giã nhuyễn, tương sẽ được trộn với rượu và nước đun sôi để nguội, sau đó chia vào chai, lọ hoặc chum để bảo quản và sử dụng dần.
Tương Thô ố có thể được thưởng thức ngay sau khi giã, nhưng sẽ ngon nhất nếu ủ thêm khoảng 1 tuần nữa để các gia vị quyện vào nhau, dậy mùi đặc trưng. Món ăn này có mùi thum thủm nhẹ, nhưng khi đã quen thì rất ngon.
Ở Sơn La, Tương Thô ố là một phần không thể thiếu trong các bữa cơm hàng ngày của người dân địa phương. Món ăn này có thể kết hợp với các món luộc, thịt luộc, hoặc dùng làm gia vị ướp thịt nướng, trộn trứng rồi đem chưng… đều mang lại hương vị đặc biệt. Để bảo quản, Tương Thô ố cần được lưu trữ ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh để ruồi nhặng bám vào. Tương để càng lâu càng ngon. Món ăn này giống như một loại đồ chấm đa năng của người Thái, ăn kèm rau rừng hay đậu phụ đều mang lại trải nghiệm ẩm thực mới mẻ.
